به گزارش تعامل، با توجه به وجود انواع سرمایه‌ها در هر جامعه‌ای اعم از سرمایه اقتصادی، اجتماعی و……، نوع دیگری از سرمایه را اخیرا برخی اندیشمندان جامعه‌شناسی مطرح و مطالبی را در مورد آن به بوته نقد و بررسی گذاشته‌اند. سرمایه جنسی، در حال حاضر جدیدترین نوع سرمایه است که بیشتر شامل استفاده از زیبایی‌های ظاهری و توانمندی‌های جنسی و رفتاری افراد در تعامل با دیگر افراد جامعه است.

لذا برای درک بیشتر این نوع از سرمایه و شکل استفاده زنان خصوصا زنان ایرانی از آن با یکی از اساتید دانشگاه، سرکار خانم دکتر عالیه شکربیگی ـ استادیار دانشگاه آزاد اسلامی و دانشگاه زنجان ـ مصاحبه‌ای را ترتیب داده‌ایم که در زیر می‌خوانید؛

***

ـ لطفا ضمن تعریفی از سرمایه جنسی، شاخصه‌های آن را نام ببرید.
تعریفی که از سرمایه جنسی هسات عبارت است از «ترکیب فریبندگی‌های زیبایی‌شناختی، بصری، بدنی، اجتماعی و جنسی برای دیگر اعضای جامعه به خصوص جنس مخالف در همه زمینه‌های اجتماعی». 
همانطورکه انسان دارای سرمایه‌های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی است، سرمایه جنسی هم یکی از سرمایه‌های انسان است، سرمایه جنسی همان‌قدر اهمیت دارد که سرمایه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی برای فهم فرایندهای اقتصادی و اجتماعی، تعامل اجتماعی و تحرک اجتماعی اهمیت دارد.

سرمایه جنسی می‌تواند موارد زیر را در برگیرد: «خوش مشرب بودن و به عبارتی اجتماعی بودن»، «مدیریت بدن (جراحی بینی، جراحی شکم، لاغر کردن و هر گونه عملی که انسان در جهت زیبایی خودش انجام دهد)»، «شیک‌پوش بودن»، «استفاده کاربردی از زیبائی‌های تن در محیط کار»، «استفاده کلامی و غیرکلامی در ادا، ایما و اشارات و بیان»، « هدفمندبودن در مدیریت تن»، «مهیا بودن عرضه و تقاضا برای استفاده از سرمایه جنسی در زنان در محیط‌های دولتی و خصوصی».

خانم کا‌ترین حکیم هم، شش چهره و شاخص برای سرمایه جنسی که از نظر او علاوه بر سرمایه‌های اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی شخص است؛ معرفی کرده است که عبارتند از: 
زیبایی(Beauty)، جاذبه‌ها، دل‌ربایی‌ها، فریبندگی‌های جنسی(Sexual attractiveness)، مهارت‌های اجتماعی(Social Skills)، سرزندگی(Liveliness)، جلوه‌گری اجتماعی(Social presentation)، تمایلات جنسی(Sexuality).

ـ وضعیت جامعه ما در رابطه با استفاده از سرمایه جنسی زنان چگونه می‌بینید؟
در هر حال، جامعه امروز ایران دارای تغییرات ارزشی در مناسبات جنسیتی گشته است و تقاضای آزادی زنان را دارد. اما آزادی که با آزادی تن همراه است، و اندیشه‌ها و بینش ساختارهای جامعه نسبت به زن‌‌ همان کالایی سکس است و بردگی تن و تقاضای برطرف کردن نیاز جنس مردانه را در جامعه و در خانواده‌ها در پی دارد

در ادامه بحث لازم به تذکر است که داشتن سرمایه جنسی فقط در زنان نیست و در این میان مردان هم تلاش دارند به گونه‌ای از سرمایه‌های جنسی خود استفاده نمایند و هر انسانی دارای سرمایه جنسی است. جوانی که خود را می‌آراید و به بهانه‌های مختلف تلاش دارد نظر دختران را جلب نماید، به نوعی از سرمایه جنسی خود استفاده کرده است؛ البته نظریه‌پردازان غربی سرمایه جنسی را فقط در زنان خلاصه و برجسته کرده‌اند، اما واقعیت جامعه امروز ایران، استفاده سرمایه جنسی در میان مردان هم هست.

ـ بحث سرمایه جنسی را از دیدگاه اسلام چگونه تحلیل می‌کنید؟
در این ارتباط اگر بخواهیم نظر اسلام را هم داشته باشیم، باید بگویم اسلام هم داشتن سرمایه جنسی را در زنان پذیرفته است، اما استفاده از این سرمایه را در یک چارچوب مشخص شده (ازدواج موقت و دائم) پذیرفته است.

آنجائی‌که اشاره می‌کند: ما شما را از زن و مرد آفریدیم و در گروه‌ها و دسته‌ها قرار دادیم تا در کنار هم به آرامش برسید.

ـ لطف کنید و راهکارهای رفع سوء استفاده از سرمایه جنسی زنان توسط خود و توسط مردان را بیان کنید.
ببینید نابرابری جنسیتی ازسپیده دم تاریخ تا اکنون در میان جوامع و در فرهنگ‌های مختلف به گونه‌ای دیده شده است. بنا بر این بحث فرادستی و فرودستی جنسیتی هم به نیاز از سرمایه جنسیتی توسط زنان در جوامع و فرهنگ‌های مختلف دامن زده است و در این میان نظام سرمایه‌داری هم به این بحث دامن زده است. بنابراین برقراری عدالت جنسیتی در میان زنان و مردان، یکی از عوامل موثر بر حذف استفاده کاربردی از سرمایه جنسی توسط زنان در محیط‌های کاری وعرصه عمومی است.

موردی بعدی این‌که نیاز زنان در رفع مسائل جنسی به دلیل تاخیر در ازداوج، طلاق، مضیقه در ازداوج، و … به نوعی زنان را به سوی استفاده کاربردی از سرمایه جنسی پیش برده است که در این میان بایستی زنان و دختران خود را باور دارند که ارزش انسانی آنان بالا‌تر از پاسخ‌گویی صرف به نیاز جنسی است.حفظ سرمایه‌ جنسی بر زنان واجب است و زنان باید در یک چارچوب مشخص شده سرمایه جنسی خود را به کار ببرند.

همچنین اصلاح ساختارهای شهوانی در جامعه و محیط‌های کاری برای جلوگیری از سوء استفاده از سرمایه جنسی در جهت رفع نیاز اقتصادی و جنسی هم باید مدنظر قرار بگیرد.

برقراری عدالت اقتصادی در میان طبقات مختلف در جامعه ایران هم می‌تواند به این امر کمک کند. به صورت کلی، یکی از علل عمده استفاده زنان و مردان از سرمایه جنسی خود علاوه بر تمایلات جنسی، برطرف کردن نیاز اقتصادی ازطریق بر جسته کردن سرمایه‌های جنسی خود است.

ـ به نظر می‌رسد که استفاده از سرمایه جنسی در زنان نسبت به قبل بیشتر شده است. فکر می کنید چه عواملی منجر به این افزایش شده است؟
قابل ذکر است که، قالب‌های ساختاری در هر عصری این استفاده کاربردی را از زنان طلب داشته است. به عنوان مثال در دوره? حکومت پهلوی، زنان‌‌ رها از قید و بند حجاب و فیلترهای دست و پاگیر در اجتماع بودند و سرمایه جنسی خود را برای رسیدن به اهداف خود در محیط‌های کاری و محافل خصوصی و مهمانی‌ها استفاده می‌کردند.

به صورت کلی در دوران معاصر و در شرایطی که در تجربه به دست آوردن زندگی مدرن هستیم، استفاده از سرمایه‌های جنسی در میان زنان بسیار معمول‌تر گشته است و ابزاری مانند ماهواره‌ها که بعضا به ترویج چگونگی استفاده زنان از زیبائی‌ها و سرمایه جنسی خود می‌پردازد در میان مخاطبان زن خیلی پربیننده است. به عنوان مثال ده‌ها کانال ماهواره‌ای وجود دارند که به ترویج چگونه زیبا شدن در زندگی می‌پردازد.

مضاعف بر این، همواره بیان قدرت در ساختار سیاسی، فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و خانوادگی، طلب استفاده از سرمایه‌های جنسی زنان را داشته است. به عبارت دیگر به کار بردن سرمایه جنسی زنان برای رسیدن به اهداف خود، امری همزاد با پیدایش جهان هستی بوده است.

اما در این میان و در شرایط کنونی و در جامعه مصرفی امروز، بعضی از نظریه‌پردازان فمینیست تلاش دارندکه زنان در مقابل بذل و بخشش سرمایه جنسی خود تقاضای پول داشته باشند، به عبارتی سرمایه جنسی خود را در همه ساختارها در برابر دریافت پول بذل کنند و به گفته یکی از نظریه پردازان فمینیست استفاده از این سرمایه را به دست آوردن پول شیرین نام نهاده است.

بودیار در کتاب جامعه مصرفی، اسطوره‌ها و ساختار‌ها به مقایسه بردگی تن و زن در اعصار استبدادی گذشته با رهایی و آزادی آن‌ها در عصر دموکراتیک فعلی پرداخته و نوشته است:‌‌ همان گونه که زن و بدن در بردگی شریک بودند، رهایی زن و رهایی بدن نیز به لحاظ منطقی و تاریخی به یکدیگر وابسته‌اند. این رهایی امروزه به اوج خود رسیده، زیرا زن که قبلا به لحاظ سکس به خدمت گرفته شده بود، امروزه به لحاظ سکس آزاد می‌شود. اما زن هرچه بیشتر آزاد شود بیشتر با بدن خود اشتباه گرفته می‌شود. یعنی زنی که به ظاهر آزاد شده با بدنی که به ظاهر آزاد شده است اشتباه گرفته می‌شود. می‌توان از زن مانند بدن و مانند جوان و کلیه طبقاتی سخن گفت که رهاییشان مضمون تکراری جامعه دموکراتیک مدرن است.

ـ باتوجه به ویژگی‌هایی که در رابطه با سرمایه جنسی مطرح شد، استفاده از سرمایه جنسی زنان در محیط‌های کاری را چگونه ارزیابی می‌کنید؟

در بحثی پیرامون سرمایه جنسی زنان ایرانی در محیط‌های اجتماعی وعرصه عمومی و چگونگی استفاده از این سرمایه جنسی باید ابتدا به طرح چند سوال پرداخت: سرمایه جنسی چیست؟ آیا استفاده کاربردی سرمایه جنسی فقط در زنان دیده می‌شود و یا در مردان هم قابل استفاده است؟ نظر اسلام در باره سرمایه جنسی در زنان و مردان چیست؟ و جایگاه کاربردی‌اش کجاست؟ عوامل موثربر استفاده? زنان از سرمایه? جنسیشان چیست؟ راهکار‌ها وپیشنهادات برای کنترل سرمایه جنسی در زنان چیست؟

مواردی که خانم حکیم بیان کرده است می‌تواند از ویژگی‌های سرمایه جنسی در مردان و زنان باشد. بیان مصداق‌های عینی «زنان و مردانی» که به نوعی دارای سرمایه جنسی بوده و از این سرمایه جنسی خود استفاده کرده‌اند، مرابه این نتیجه رساند: بعضی اززنان و دختران شاغل در جامعه و محیط‌های کاری دولتی و خصوصی آگاه و ناآگاه در پروسه? کاربردی سرمایه? جنسی خود اسیرند. به خصوص در محیط کاری خصوصی، اولین شرط استخدام و به کارگیری زنان استفاده از سرمایه جنسی آن‌ها درجهت رشد و پیشرفت کاری شرکت است.